Państwa członkowskie, które podpisały dokument zwany Układem z Schengen wstąpiły również w struktury innych aktów prawnych, które na przestrzeni czasu zostały włączone do tak zwanego aquis Schengen czyli dorobku prawnego Schengen.
W skład dokumentów dołączonych później do Układu z Schengen wchodzą poza samym Układem :
– Konwencja Wykonawcza do Układu z Schengen
– Protokoły Akcesyjne
– Porozumienia do Układu
– Różnego rodzaju akta zaakceptowane przez organy do wdrażania Porozumienia Wykonawczego
– Oświadczenia i decyzje zgłoszone przez Komitet Wykonawczy opracowane na podstawie Porozumienia Wykonawczego z 1990 roku.
– Porozumienia Wykonawcze z poszczególnymi krajami członkowskimi początkowo z Włochami, Hiszpanią, Portugalią, Grecją, Austrią oraz Danią, Finlandią i Szwecją.
W skład tych Porozumień wchodzą także Akt Końcowy i Wspólne Oświadczenia wyżej wymienionych państw Wspólnoty.
W Układzie z Schengen określono szeroki zakres dziedzin, do których będą się odnosić jego przepisy. Stopniowo jak przepisy te wchodziły w życie pojawił się szereg różnych kwestii i problemów wychodzące poza jego ramy.
W związku z tym należało zaprojektować pewne dokumenty tak aby uzupełniały luki wynikające z Układu.
W 1989 przedstawiono projekt Porozumienia Wykonawczego, którego jednak ze względu na zachodzące w tym czasie w Europie zmiany społeczno-gospodarcze nie udało się do końca uzgodnić. Zostało ono podpisane dopiero 19 czerwca 1990 roku przez następujące kraje: Belgię, Niemcy oraz Holandię.
Porozumienie Wykonawcze zawiera podstawową zasadę, która mówi, że wewnętrzne granice Wspólnoty Europejskiej można przekraczać w każdym miejscu i dowolnym czasie.
Dopełnia również Układ z Schengen we względzie azylu i polityki wizowej z nią związanej.
Dalsze regulacje dotyczą ścisłej współpracy służb, współpracy międzynarodowej służb z różnych państw z naciskiem na walkę z przestępczością i przemysłem narkotykowym, a także kontrolowaniem wwożonej broni palnej, amunicji czy też środków odurzających.
Bardzo ważnym podjętym wtedy działaniem było powołanie do życia instytucji, organu zwanym SIS – System Informacyjny Schengen.
Organ ten ma na celu pomóc służbom, dostarczyć konkretnych informacji o poszukiwanych osobach czy tez rzeczach. Włączenie wszystkich przepisów i regulacje w ramy Unii Europejskiej to kolejny bardzo ważny element wdrażania Układu.
Proces ten następował bardzo powoli, jego początek miał miejsce po podpisaniu Traktatu Amsterdamskiego przez wszystkie państwa członkowskie bez wyjątku. Początkowo powzięto decyzję ze proces wchodzenia dorobku prawnego Systemu Schengen będzie się składał z trzech następujących po sobie etapów.
Były to tak zwane trzy filary Schengen.
Etap pierwszy to ścisła współpraca między Sekretariatem Stron Układu a Sekretariatem Rady. Zastąpienie instytucji Układu z Schengen instytucjami Unii Europejskiej to podstawa drugiego filaru. Samo wdrożenie elementów prawnych w szeregi struktur Unii to końcowy a zarazem ostatni trzeci etap włączania dorobku Schengen. Wymienione wyżej etapy zostały włączone do struktur Unii Europejskiej poprzez podpisanie przez państwa członkowskie tak zwanego Protokołu z Schengen.
W ramach tego protokołu powstał szereg innowacyjnych rozwiązań jak na przykład objęcie kontroli przez Trybunał Sprawiedliwości nad dziedzinami wchodzącymi w skład pierwszego filaru.
Oprócz zawartych wyżej wymienionych porozumień, dołączano z czasem również inne dokumenty regulujące ważne kwestie. Te dokumenty to między innymi:
– Wspólny Podręcznik Kontroli Granicznej
– Podręcznik tak zwany (SIRENE) – Supplementary Information Request at the National Entry
– Załączniki do wspólnej kontroli wizowej
oraz trzy dokumenty, które odnoszą się przede wszystkim do strzeżenia bezpieczeństwa, kontroli przemysły narkotykowego i środków odurzających.
Należy również zaznaczyć, że nie wszystkie państwa jednogłośnie przyjęły wszystkie ustalone rozwiązanie i podpisały wszystkie deklaracje. Jednymi z państw, które nie w pełni poparły wyżej wymienione rozwiązania są Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej a także Republika Irlandii.
Inne państwa, które zastosowały dorobek Schengen w sposób odmienny od przyjętego to także Dania, Norwegia, Islandia i Szwajcaria a także te kraje które dołączyły później w struktury Unii Europejskiej w roku 2004 i 2007.
Wielka Brytania i Irlandia nie zostały bezpośrednio związanie postanowieniami traktatowymi. Kolejny kraj Dania ma specjalny status, w stosunku do stosowania dorobku prawnego Schengen. Norwegia, Islandia i Szwajcaria to kraje, które nie należą do Unii Europejskiej. W związku z tym uzgodniono, że kraje te będą uczestniczyć w tworzeniu nowych przepisów prawnych i regulacji, ale z takim zastrzeżeniem, że nie będą mieć one prawa głosu. Państwa, które wstąpiły w szeregi Unii Europejskiej po roku 2000 były już zmuszone w całości przyjąć wyżej wymienione dokumenty na podstawie Traktatu o Przystąpieniu. Ze względu na to, że w odniesieniu do tych państw stosuje się różnorodne przepisy, ich odmienność sprawa, że ujednolicenie dorobku prawnego Schengen jest nie lada wyzwaniem.